مشاوره اعتیاد از دیدگاه مشاوره ازدواج و مشاوره خانواده
تعریف اعتیاد چیست؟ چه کسانی معتاد محسوب میشوند؟
تعریف اعتیاد (Addiction) در طی دهههای گذشته تغییرات زیادی را تجربه کرده است. در گذشته تعریف اعتیاد صرفاً به وابستگی به مواد مخدر شیمیایی (Substance Dependence) محدود بود.
بعدها اعتیاد رفتاری (Behavioral Addiction) هم مورد توجه قرار گرفت و البته در ابتدا، تعریف اعتیاد رفتاری بیشتر متوجه رفتارهای جنسی بود.
احتمالاً میدانید که دو طبقهبندی رایج از اختلالهای روانی در جهان وجود دارد. یکی DSM و دیگری ICD. اما شاید برای شما جالب باشد که تا همین اواخر، اعتیادهای رفتاری مستقل از مواد شیمیایی در هیچ کدام از این دو طبقهبندی جایگاهی نداشت (منبع).
ولی ماجرا وقتی جدیتر شد که شکلهای دیگری از اعتیاد هم رایج شد.
به تدریج مردم احساس میکردند که با شکلهای دیگری از اعتیاد مواجه هستند اما هنوز به شکل رسمی، تعریف اعتیاد شامل آنها نمیشد.
پس از مدتی تقسیم بندی دیگری در تعریف اعتیاد رایج شد: اعتیاد فرایندی (Process Addiction) در برابر اعتیاد شیمیایی (Chemical Dependency). مثلاً اعتیاد به قمار به عنوان اعتیاد فرایندی و اعتیاد به هرویین به عنوان اعتیاد شیمیایی در نظر گرفته میشد (و میشود).
اما این تقسیم بندی جدید در تعریف اعتیاد، اگر چه در مجامع علمی مفید بود اما در فضای عمومی جوامع تاثیر چندان مثبتی نداشت. حالا نسل جدیدی به وجود آمده بودند که معتقد بودند برخی از مواد مخدر اعتیاد شیمیایی ندارند و صرفاً اعتیاد فرایندی دارند. بنابراین کم خطر هستند و میشود به سراغشان رفت. از سوی دیگر متخصصان تاکید میکردند که بسیاری از اعتیادهای فرایندی از اعتیادهای شیمیایی هم خطرناکتر هستند و ترک آنها دشوارتر است.
خوشبختانه امروزه در اکثر منابع تعریف اعتیاد به شکلی است که همه انواع اعتیاد را به خوبی پوشش میدهد (منبع اول، منبع دوم، منبع سوم). اگر بخواهیم بخش مشترک این تعاریف را مرور کنیم و به تعریف ساده اعتیاد برسیم شاید تعریف زیر مناسب باشد:
هر نوع درگیر شدن و وابستگی به یک محرک که با وجود اثرات نامطلوبش برای ذهن ما خوشایند بوده و هر بار تجربه آن محرک، رغبت درونی ما را به تکرار آن تجربه بیشتر کند.
طبیعی است که صرف خوشایند بودن یا صرف داشتن اثرات نامطلوب نمیتواند به معنای اعتیاد باشد. نشستن پشت ماشین و رانندگی در شهر، به شرط خلوت بودن خیابانها میتواند خوشایند باشد. ضمن اینکه اثرات نامطلوب هم دارد (به دلیل فشارهایی که به بدن وارد میشود و همینطور جایگزین شدن به جای پیاده روی). اما نمیتوان این رفتار را اعتیاد نامید. آنچه مهم است جمله آخر در تعریف اعتیاد چنین است: اینکه رغبت ما به تکرار یک تجربه افزایش یابد.
حالا بهتر میتوان فهمید که چرا اکثر تحلیلگران استفاده دائمی از بازیهایی مانند Angry Birds و Clash of Clans را مصداقهایی از اعتیاد رفتاری میدانند. چون هر بار استفاده از این بازیها، فرد را به استفاده بیشتر ترغیب میکند و این روند عموماً چنان حرفهای طراحی شده که به سادگی به پایان نمیرسد.
همچنین میتوان متوجه شد که چرا راهکار استفاده از الکل برای فراموش کردن مشکلات به عنوان اعتیاد به الکل شناخته میشود. چون کسی که یک بار برای حل موقت یا فراموش کردن مشکل خود به سراغ الکل برود، احتمالاً به تکرار این تجربه در مواجهه با مشکلات بعدی هم ترغیب خواهد شد و اساساً این شیوه حل مشکل، خود مشکلات جدیدتر و بزرگتری را هم با خود به همراه خواهد داشت.
بدیهی است که این تعریف از اعتیاد، همچنان اعتیاد به مواد شیمیایی را هم شامل میشود.
آشنایی با مفهوم اعتیاد در متمم
ما در متمم موضوع اعتیاد با تعریف فوق را به عناوین مختلفی مطرح کرده و مورد بحث قرار دادهایم. بحثی که در مورد گیمیفیکیشن یا بازی سازی مطرح کردهایم مصداقی از ایجاد اعتیاد در مشتریان یا کاربران یا مخاطبان است.
همچنین مواردی که درباره اعتیاد به کار هم مطرح کردیم به نوعی زیرمجموعه همین بحث قرار میگیرند.
حتی کمال طلبی هم اگر به جای یک ایراد رفتاری، از سوی خود فرد به عنوان یک ویژگی مثبت رفتاری تلقی شود میتواند گرفتار حلقه اعتیاد شود. به همین دلیل ما بحث کمال طلبی را به صورت جدی مورد توجه قرار دادهایم.
همچنین در درس اعتیاد مثبت، به شیوههای پیشنهادی توسط ویلیام گلاسر برای تغییر عادات منفی اشاره کردهایم.
منبع: سایت “مطمئن”